Strategiczne projekty WNGiG UAM na rzecz ochrony mokradeł i adaptacji do zmian klimatu

Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu aktywnie uczestniczy w strategicznych projektach badawczych dotyczących ochrony mokradeł, różnorodności biologicznej i adaptacji ekosystemów leśnych do skutków zmian klimatycznych. Projekty te realizowane są we współpracy z Lasami Państwowymi, uczelniami wyższymi, jednostkami naukowymi oraz organizacjami pozarządowymi.

  • Wspólnie z Uniwersytetem Przyrodniczym w Poznaniu, Centrum Ochrony Mokradeł` oraz Lasami Państwowymi budujemy nowoczesny monitoring mokradeł wraz z infrastrukturą badawczą w skali Polski
  • Projekt ma ogromne znaczenie w skali Europy w kontekście uchwalonego prawa Nature Restoration Law
  • Projekty wpisują się w cele Komisji Europejskiej zrównoważona Europa do 2050
  • Projekty będą miały duże znaczenie długiej skali czasowej w sensie nowego podejścia do monitoringu i odtwarzania mokradeł
  • Opracujemy nowoczesny ogólnokrajowy standard metodologii oceny stanu mokradeł w kontekście ich odtwarzania i nawadniania w skali Polski

Lasy wraz z mokradłami są potężnym pochłaniaczem a także zbiornikiem węgla w biosferze, więc odgrywają także niebagatelną w kształtowaniu klimatu. Ekosystemy te są również obszarami o wysokiej i unikatowej różnorodności biologicznej, z niezwykle cennymi gatunki roślin i zwierząt. Z tego powodu działania retencyjne mają na celu nie tylko gromadzenie wody, ale także utrzymanie odpowiedniej wilgotności siedlisk prowadzącej do stabilizacji, oraz poprawy bezpieczeństwa ekosystemów. Polepszenie uwodnienia mokradeł powoduje redukcję emisji CO2 do atmosfery, jak i utrzymanie parametrów terenów niezbędnych do utrzymania, a często odbudowy bioróżnorodności występującej na ich obszarze. Dodatkowo, zgromadzona w glebie woda oddziałuje na przyległe tereny. Wpływa to na kondycję a także odporność drzewostanów znajdujących się w zasięgu oddziaływania zwierciadła wody gruntowej oraz mikroklimatu mokradeł.

Poprzednie działania retencyjne w lasach były oceniane jedynie pod kątem potencjału zatrzymywania wody, którego miarą była objętość utworzonych zbiorników. Jest to, jednak bardzo zredukowany sposób opisu retencji w krajobrazie, ponieważ zmiana uwilgotnienia środowiska oddziałuje jednocześnie na różne, wyżej opisane, procesy i zjawiska występujące w środowisku. Z tych powodów niezbędne przeprowadzenie działań monitoringowych, których celem będzie zgromadzenie danych pozwalających na holistyczny opis skutków retencji w lasach. Takie działanie jest unikatowe w skali Europy w kontekście nawadania mokradeł.

Głównym celem projektu jest realizacja takich działań monitoringowych, jak:

  • oszacowana ilości zgromadzonej wody w mokradłach i gruntach do nich przyległych,
  • oszacowanie emisji gazów szklarniowych CO2 i CH4 z mokradła w różnych warunkach uwilgotnienia,
  • ilościowy opis zasobów węgla w glebie,
  • ilościowy i jakościowy opis stanu roślinności występującej na mokradle,
  • parametrów drzewostanów przyległych do mokradeł,
  • określenie parametrów chemicznych gromadzonej wody.

Efektami tych działań będzie oszacowanie wpływu działań retencyjnych na:

  • zasobność oraz jakość wody w mokradłach oraz terenach do nich przylegających,
  • zasięgu oddziaływania gromadzonej wody na przyległe tereny,
  • zmiany emisji CO2/CH4 z mokradeł,
  • różnorodność biologiczną mokradeł,

1. Lasy dla mokradeł – ochrona siedlisk hydrogenicznych na obszarach cennych przyrodniczo

Numer projektu: FENX.01.05-IW.01-0097/24

Koordynator: Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe

Okres realizacji: do 30.06.2029

Zasięg: ponad 10 450 ha terenów podmokłych na obszarach Natura 2000 i poza nimi

Zaangażowanie WNGiG UAM: Realizacja Zadania 7 – Monitoring przyrodniczy i hydrogeniczny

Cele projektu:

Projekt ma na celu przywrócenie funkcji oraz poprawę stanu zachowania torfowisk, bagien i innych obszarów mokradłowych, które pełnią kluczową rolę w pochłanianiu dwutlenku węgla, retencji wody i ochronie bioróżnorodności. Działania obejmują zarówno obszary chronione, jak i nieobjęte dotąd formalną ochroną.

Kluczowym elementem projektu jest opracowanie ogólnokrajowego standardu oceny stanu mokradeł, który będzie podstawą dla przyszłych działań renaturyzacyjnych i rewitalizacyjnych.

Zakres działań badawczych realizowanych przez WNGiG UAM:

  • stworzenie krajowej sieci stanowisk badawczych na mokradłach,
  • diagnoza stanu wyjściowego ekosystemów (florystyka, hydrologia, zasoby węgla),
  • szacowanie emisji gazów cieplarnianych (CO₂ i CH₄) z mokradeł w różnych warunkach uwilgotnienia,
  • ocena zasobów wodnych oraz chemii wody w ekosystemach hydrogenicznych,
  • analiza oddziaływań retencji na sąsiednie drzewostany i mikroklimat.

Znaczenie projektu:

Projekt jest zgodny z Nature Restoration Law i Europejską strategią bioróżnorodności. Stanowi unikatowe na skalę Europy przedsięwzięcie naukowo-praktyczne, które zmienia podejście do ochrony i zarządzania mokradłami w warunkach nasilającego się kryzysu klimatycznego.

2. MRG3 – Kompleksowy projekt adaptacji lasów do zmian klimatu (obszary górskie)

Numer projektu: FENX.02.04-IW.01.0065/24

Okres realizacji: do końca 2028 r.

Koordynator: Lasy Państwowe

Zaangażowanie WNGiG UAM: Realizacja Zadania 1 – Monitoring środowiskowy

Cele projektu:

MRG3 to kontynuacja długoletnich działań retencyjnych w lasach górskich, ukierunkowanych na:

  • zapobieganie skutkom ekstremalnych zjawisk pogodowych (susze, nawalne deszcze, powodzie),
  • ograniczenie erozji wodnej,
  • zwiększenie odporności siedlisk leśnych na zmiany klimatu.

Zakres działań badawczych:

Zespół WNGiG prowadzi monitoring efektów działań retencyjnych, uwzględniający:

  • zmiany reżimu wodnego,
  • ocenę stabilności gleb i roślinności,
  • wpływ na strukturę ekosystemów leśnych.

3. MRN3 – Kompleksowy projekt adaptacji lasów do zmian klimatu (obszary nizinne)

Numer projektu: FENX.02.04-IW.01.0064/24

Okres realizacji: do końca 2028 r.

Koordynator: Lasy Państwowe

Zaangażowanie WNGiG UAM: Monitoring środowiskowy, rozwój metod oceny wpływu retencji, edukacja

Cele projektu: Informacja na stronę MOKLASY

Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych (CKPŚ) w Partnerstwie z Uniwersytetem im Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytetem Przyrodniczym w Poznaniu oraz Centrum Ochrony Mokradeł realizuje projekty pn.:

Kompleksowy projekt adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu – mała retencja oraz przeciwdziałanie erozji wodnej na terenach górskich – kontynuacja (MRG3)

Kompleksowy projekt adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu – mała retencja oraz przeciwdziałanie erozji wodnej na terenach nizinnych – kontynuacja (MRN3)

współfinansowane z funduszy europejskich w ramach Programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę Klimat i Środowisko (FEnIKS). Umowy o dofinansowanie zostały zawarte pomiędzy CKPŚ a Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w dniu 28.03.2025 r.

W związku z powyższym, informuję Państwa, że Instytucja Zarządzająca Programem FEnIKS uruchomiła mechanizm umożliwiający sygnalizowanie o potencjalnych nieprawidłowościach lub nadużyciach finansowych związanych z realizacją projektów współfinansowanych ze środków europejskich.

Oznacza to, że w przypadku powzięcia informacji o potencjalnych nieprawidłowościach lub nadużyciach finansowych związanych z realizacją Projektów MRG3 i MRN3, istnieje możliwość skorzystania z ww. mechanizmu. W celu zgłoszenia nieprawidłowości należy:

Dodatkowo informuję, że istnieje również możliwość zgłaszania przypadków niezgodności Projektów lub działań Beneficjenta z Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych (KPON) lub Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej (KPP).

W Przypadku podejrzenia niezgodności realizacji projektów MRG3 i MRN3 lub działań Beneficjenta z Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych (KPON) lub Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej (KPP), zgłoszenie lub skargę należy złożyć za pośrednictwem (korzystając z jednej z poniższych form):

  • poczty tradycyjnej - w postaci przesyłki listowej na adres ministerstwa: Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, ul.Wspólna2/4,00-926Warszawa lub Ministerstwo Klimatu i Środowiska, ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa lub Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, ul. Konstruktorska 3a, 02-673 Warszawa
  • skrzynki nadawczej e-PUAP Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej lub Ministerstwa Klimatu i Środowiska (nazwa IP) lub Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (nazwa Instytucji Wdrażającej),
  • formularza internetowego e-Nieprawidłowości, dostępnego na stronie www.feniks.gov.pl
  • mechanizmu sygnalistycznego rozumianego jako dedykowany adres e-mail: rownosc.feniks@mfipr.gov.pl lub naduzycia.feniks@mfipr.gov.pl
  • doręczenia osobistego do kancelarii Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej, ul. Wspólna 2/4, 00-926 Warszawa lub kancelarii Ministerstwo Klimatu i Środowiska, ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa lub kancelarii Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, ul. Konstruktorska 3a, 02-673 Warszawa.

Więcej informacji na temat zgłaszania nieprawidłowości znajduje się na stronie:

https://www.feniks.gov.pl/strony/dowiedz-sie-wiecej-o-programie/przestrzeganie-zasad-rownosciowych/

MRN3 obejmuje działania retencyjne i przeciwdziałające erozji wodnej w ekosystemach nizinnych. Projekt realizuje także cele edukacyjne i wdrożeniowe, takie jak:

  • opracowanie metod oceny wpływu małej retencji na środowisko,
  • rozwój dobrych praktyk adaptacyjnych do zmian klimatu,
  • prowadzenie szkoleń i wydarzeń edukacyjnych (min. 800 uczestników).

Rola WNGiG UAM:

  • ocena środowiskowa wybranych inwestycji retencyjnych,
  • rozwój narzędzi analitycznych i diagnostycznych,
  • aktywne uczestnictwo w edukacji klimatycznej.

Współpraca i interdyscyplinarność

Wszystkie opisane projekty łączy bliska współpraca środowiska naukowego, administracji publicznej i praktyków gospodarki leśnej. WNGiG UAM wnosi do projektów swoją ekspertyzę z zakresu geografii fizycznej, hydrologii, geoekologii, ochrony przyrody oraz geoinformacji.

Realizowane projekty tworzą podwaliny dla długofalowej transformacji środowiskowej Polski, zgodnie z celami polityki klimatyczno-środowiskowej UE.